Gubaton tani!

Suwayi kuno ug ku-ot kanang imong luag nga panty unya inata ang garter aron mosiwil ang ‘tag’. Naay litra nga ‘Made in China.’ Ngilngig ning mga insik karon parts! Gani, ambot ug si Brad Soc man tingali ang nag-igon  “That indeed, God made the world, but everything else was made in China..”  Dugang  pa sa akong higala’ng  aktibista “Kung wala ko’y lingaw pre, mopasapil lang ko kunuhay palit ug mantika de kakaw didto sa Carbon kai ang tindiro murag si Mao Tsetung. Pa ‘inspire’ ba”.  Ganahan ka ug bubarato nga purontong? Patighugi ang Unitop, I tell you, magtulo imong laway didto. Gawas nga daghang bigot, kuwang nalang ipanghatag sa insik ilang baligya. Walay dili sa insik ron. Ayaw kopyansa, kai kanang imong giludhan nga imahi ni Pedro Calungsod tua sa China ang factory ana.

Bitaw, walay binuang, tuyo nako nga itingal diha ninyo ang akong bugtong kamatuoran. Ang kamatuoran nga dili maayo isurang-surang ron ug insik. Tiaw mo na, matod pa sa bag-ong gipagawas nga datus sa Forbes Richest Filipino puros mga kwakang ang hawod.  Dili ta ka ako ug hagit nila ug gubat kai basin mangluod si Henry Sy pangayoan palang ta ug passport una ta pasudlon sa SM. Giatay nalang. Dili mahakop ang puhunan nga giyabo sa insik diri sa Pilipinas oi. Ug nganong ikahingawa gud intawon nga ma-ila ang isla’s Panatag. So what kung sila ang maghari dinha? Sugot mo nga kamo-kamo nalang ang mangaon anang inyong saging? There is so much that China can throw at sea. One is our banana export product, and the other I believe is our OFW’s.

Balik ta sa lalis dinha sa Panatag Island. Kahibaw ba mo nga nagkaligiray nalang ko ug kaykay sa Republic Act No. 9522  o Philippine Baseline Law, apan pakyas ang maong balaod-balaod sapagpalig-on sa atong pangangkon. Tuod, makapahingangha ang ininglis ni Foreign Secretary Albert Del Rosario, labi pa ug litukon na niya ang United Nations Convention on Law of the Sea (UNCLOS). Apan sa dihang nakahinabi ko ni U.P Professor sa International Law Dean Merlin Magollona, matud pa niya nga lami kuno kaayong tamparuson ug libro si Del Rosario kai kuno gi-ango-ango na. Nakasabot ko sa baruganan ni Dean Magallona. Mabasahan nato sa kaso nga ‘Magallona VS. Executive Secretary G.R No. 187167 July 16, 2011’ nga nagkanayon  “Petitioners submit that RA 9522 “dismembers a large portion of the national territory”²¹ because it discards the pre-UNCLOS III demarcation of Philippine territory under the Treaty of Paris and related treaties, successively encoded in the definition of national territory under the 1935, 1973 and 1987 Constitutions. Petitioners theorize that this constitutional definition trumps any treaty or statutory provision denying the Philippines sovereign control over waters, beyond the territorial sea recognized at the time of the Treaty of Paris, that Spain supposedly ceded to the United States. Petitioners argue that from the Treaty of Paris’ technical description, Philippine sovereignty over territorial waters extends hundreds of nautical miles around the Philippine archipelago, embracing the rectangular area delineated in the Treaty of Paris.²²”. Unsay tino nga hubad ani? Ingon si Dean Magallona nga mga kwanggol kuno ta’ng mga Pilipino. Ka klaro ana.

Pinaagi sa UNCLOS, ang mga Pilipino rapud ang gasapsap sa ilang territory tungod kai atong gisalibay ang Treaty of Paris, kai gipulihan sa UNCLOS ang kasabutan kaniadto sa Katsila ug Amerikano nga naggarantiya sa mas tibuok ug dili pinat-ak-pat-ak nga territory. Gets mo? Basta basaha lang unya na kung gibidli namo sa inyong asawa.

Dili nalang ni nato padak-on pa. Ang punto ra gyud nako kai Sakto ang insik. Ug bisan kita pa ang insakto, apan timan-i, ang insik gamhanan, ang insik kwartahan, ang insik naa nila tanan, ug walay bulinao nga mokaon ug iho. Gets mo?

MGA PRAKTIKAL NGA PANULUN-AN.

MGA PRAKTIKAL NGA PANULUN-AN.

1. Dili maayo mag-dinawo ang hingayoan.

2. Ayaw panglibak sa tao dili nimo kaila, kai mabakakon ka.

3. Simba mo kada-dominggo dili kada-adlaw.

4. Higugmaa ang inyong asawa, uyab, ginikanan, higala, ug uban pa'ng tao nga nidaginot nimo.

5. Pasalamati ang tao nga imong napahimuslan.

6. Ayaw pangilad. Labi na sa imong doktor.

7. Likayi ang pagkamasuyaon. Kai mas mosamot sapagpaningkamot ang imong gikasuyuan.

8. Undangi ang pagkamapahitas-on. Kai ang imong hambog mahimong gikauwaw sa uban, ang ang imong ikauwaw mahimong maoy hambog sa lain.

9. Palayo sa bisyo...nga makadaot namo.

10. Ayaw seryosoha ang kinabuhi, daghan pa ang mas importanti kaysa nimo.

Pakapin sa Bag-ong Tuig.

Likayan nato ang mga pabuto. Tagsa ra ang nadatu nga pungkol. Timan-i ninyo, magpabuto man mo o dili, magpadayon ang bag-ong tuig bisan wala pa mo. Nakasabot ko nga wai ayo ang pagsugat sa bag-ong tuig nga walay pagsaba-saba. Pamalit nalang mo ug turotot. Asa man mo, ari ta sa pabuto nga makapungkol o ari ta sa turotot nga igo lang makabayuok. Hinuon, nabansay na kita nga magsaba-saba matag bag-ong tuig. Mando sa tinuhuan sa buktot, ang pagsaba-saba matag bag-ong tuig mao kuno ang mo-abog palayo sa mga dautan. Ayaw mo pailad sa buktot.

          Anara ninyo inyong kaugalingon nga magpalihi sapagtinihik karong bag-ong tuig. Apan kung tuyo gyud ninyo nga mag-usik-usik sa kwarta, naay daghang paagi ana sama sa pagbayad didto sa  inyong mga gipang-utangan. Kung palihi naman gali ang hisgutan, ayaw namo anang mansanas, kai ang mansanas gawas na mahal dili pa makabusog. Ayaw namo anang ubas, kai kanang ubas mga taga-mahiga ra ang makapalit ana. Pagkaon na sa pobre. Ayaw nalang ninyo labda inyong ulo sapagpangita ug mga lignin nga prutas. Pangita usa mo ug kwarta. Pagsinanduloy nalang mo.

Segun sa Chinese calendar, sunod tuig kai year of the dragon kuno. If that is so, then let us joyfully embrace the year of the dragon under the authority of the crocodiles. Ang dragon o kanang bakunawa nagdala kuno ug swerte. Maarang-arang na kuno ang dagan sa panginabuhian. Ayaw intawon ninyo ipiyal inyong kaugmaon diha sa bakunawa. Dili tinuod ang swerte. Kamong mga demalason kaau ug nawong panarbaho nalang mo.

 Basta bag-ong tuig, naa sab nang gitawag nila kanang new year’s resolution. 

    Mga bati nga binuhatan nga dili monang sublion pagbuhat sa sunod tuig. Sama anang dili na pag-inom ug paghubog-hubog. Pag-undang sapagpanigarilyo. Likay sa pagpamabayi. 

Dili pagpanugal. Dili paghinangol ug uban pa nga mga dautang bisyo sa pari atong 

likayan. Importanti o mahinungdanon gayud ang new year’s resolution tungod kai maisip 

man kini nga pagpanghimasa sa kalag. Paglimpyo sa kaugalingon batok sa tanang 

kadautan. Pagbag-o sa pagkatao. Kai ang katarong mao man ang suborno nga andam 

dawaton sa Ginoo.

Ang mga amaw ay!

           Ang mga amaw ay!

Ambot sa kabaw kung pilay kabit ni Pacquiao! Walay katapusang panagtigi. Walay hunong sa lantugi. Walay pagkahubas sa pangatarungan. Kun si Tomas atong pangutan-on si Mike ang sayop. Kung si Mike, si Tomas pud.  Unya mopakapin pa pud ang mga konsehal.  Ang gi ilugan mao kung kinsay maka-ilok sa trono sa tanang pagbasul—posisyon.

           Nagkaguliyang ang konseho niadtong adlawng biyernes. Taliwa sa usa ka budget hearing gi-atol gyud sa mga nagkadaiyang department heads ang ilang paglayas (pag-ikyas) sa tunga-tunga sa  tigum. Unsay katarungan? Kai dili kuno maagwanta sa Mayor nga daw mga pisot iyang mga tao nga tinagsa nga gipangpakang. Ug dugang pa, dili usab makatulon si Mike nga ang usa ka mamorts nga si Emma Villarete, Assistant City Treasurer, wala ilha sa mga chuwawaps ni Tomas. Igo ra nanug-ab si Emma didto.

Sa pikas bahin, ang tuyo nga atubangon sa mga chuwawaps mao si OIC-City Treasurer Tessie Camarillo. Si Bise-Mayor (Mayor-Mayor) Joy Young nagkanayon nga angay lang nga si Tessie ang mo barug para ni Mike kai tuod siya man ang gitahasan sa balaod nga mohatag ug husay kung unsa na kadako ang buho sa alkansiya.

           Nanglugmaw ang mga abilidad human niadto. Si Mike Rama nagmagahi na. Si Joy Young kalit lang nga naabugado. Ang mga konsehal pundo-paniid. Ug tunga-tunga nianing tanang kagubot ang baha sa kadalanan hapit na nga manguhit sa bugan sa kataohan.

Ang uyokan mao ang 11.8 billion pesos nga gipangayo  sa Mayor alang sa sunod tuig gikan sa 4.5 billion pesos sa tuig 2011. Nitikuka  ang konseho sa kadako sa gustong itingal ni Mike. ‘Hubog ka Mike?’ ang pangutana sa uban. ‘Hadlok ka Tomas?’ ang pangutana sab sa uban. ‘Apil paba ko ana?’ ang pangutana-dala-kahibulong sa kataohan. 

          Kung hubaron ta ni sa pinolitika, si Mike tuyo niya nga naay makuot-kuot panahon sa eleksyon. Ang salapi mahimong iyabo para sa mga Barangay (Kapitan). Dili malipay si Tomas ani. Pero ang wala makit-i ni Tomas kung sa ilang pagbabag gikalipay ba kini sa mga pasmadong Kapitan. Tingali nahibaw na si Tomas niani apan mas dako ang hulga kung naay magamit si Mike.  Si Mike sab sa iyang bahin, dili kaayo apeke kai kanunay man nga adunay re-enacted budget bisan pa nga walay raro karon ang konseho. Kung naay re-enacted budget naay kwarta. Kung naay kwarta naay mapalit. Kung naay mapalit naay modaog. Kung naay modaog naay mapildi. Apan wala pa ta ni abot anang dapita.

Sapagkakaron magtagbaw usa ta sa ilang kabogets.

TAPULAN, ANG TINUOD NGA BULAHAN.

Bulahan ang tao nga tapulan. Dili ikabaylo ang pagbangon nga udto na. Dili tinuod nga mag-uwan ug kwarta. Hinimohimo rana sa mga tiguwang-masuyaon.  Pasagdi nga naglihok na silang tanan. Ipatong lang na imong tiil sa lantay. Ayaw pagpaapura. Timan-i dili ang kugihan maoy tag-iya sa kalibutan. Ikaw ang imong kalibutan.

Nganong adto Kaman gyud sa maghago ka? Motuyok lang gihapon ang mga bukton sa orasan sa tanan, kugihan man o dili. Ang mahimo rang lingkod-lingkoran nganong kinahanglan paman nga tindogan? Kung mada ug higda hala higda. Nindot ang kinabuhi. Kung gutumon ka pangayo. Apan ayaw panulis kai kapoy ang panulis. Sa tao nga gutom  ngil-ad ang mangilog ug pagkaon sa uban. Apan mas labing  ngil-ad nga mangilog katong daan nang busog. Unya, ayaw mo ug tuo anang naay nituskig sa kagutom. Tingali sa sakit, apan dili sa kagutom. Ang sakit dili mo ila ug panu-igon, bata o tiguwang, samot nga dili mo ila ug tao, kugihan man o tapulan.

Walay bili ang kahago. Walay tao mamatay tungod lang kai ka pito ra siya kapaniudto anang adlawa. Sapagkatinuod lang, ang pagpakiglimbasug ug pangabudlay sa panginabuhian maoy magbukas sa ganhaan sa kalibutan sa kaibog. Nagkugi ang uban tungod kai aduna silay gustong maangkon, sama sa dungog, maayong pagkabutang, kaugmaon, tingusbawan, mga kabtangan ug uban pa..Ug dili kalikayan nga makuwangan ka.  Mag-unsa man ang kinabuhi nga nanghinobra apan kanunayng kuwang itandi sa kinabuhing kuwang apan paigo na.

Ayaw kabalaka sa ugma. Ayaw pangandami ang wala pa mo abot. Ang mahinungdanon mao ang karon. Kung unsa ka diha walay kasigurohan nga mao gihapon ka unya. Pasagdahi nga ang umaabot maoy mohulma kanimo.  Sultian ko kamo, ang tao nga nangandam sa ugma, maoy tao nga wala nakatagamtam sa katam-is sa ilang karon.

Pananglit si Juan Tamad. Tuod siya gisaway, gihimaraot, gilibak, ug gikasilagan. Apan duna bai nakapangutana ninyo didto niya kung ikabaylo ba ang kaharuhay sa dihang siya nagbitay-bitay sa duyan samtang gapaabot kung kanus-a mahagtak ang bayabas? Gani, nahagtak gyud ang bayabas. Ug ang nakanindot lang kai hinog gyud iyang nakaon. Insakto si Juan.

Busa kita nga pilipino, usbon na nato ning dungog nga kita ang labing kugihan tibuok kalibutan. Ngil-ad kaayo paminawon nga ang kabus nagkugi para madatu, ang adunahan nagkugi para mosamot kadatu, ang namunuan nagkugi para madatu, ang tanan nalang puros kugihan para madatu, unya diay puros walay nahimo. 

I am a Happy Kargador!

     Maayong balita! Tag P20 nalang ang kaluoy ron. Dili palang dugay na gipatuman sa RTWB (Regional Tripartite Wages and Productivity Board) ang bag-o na pagpa-usbaw sa suhulan. Taliwa sa pagsaka sa kantidad sa tanang palaliton sama sa  petrolyo, delata, bugas ug uban pa, ang RTWPB, nakahukom nga ang sulbad sa taas na presyo mao nga ihilikay kita sa pagpamalit.

           Kung ang imong pamilya sa inadlaw naanad pagkunsumo ug P30/kilo na bugas, palit nalang ug tunga. Kung upat kabuok imong anak, ipadala ang duha sa imong ugangan. Kung adunay usa sa imong kabanay ang masakit, pasagdi. Ang nakadaot gud sa tao kay di makadawat sa kamatayon. Daghang paagi sapagtubag sa kawad-on.  Apan ayaw kamo panulis. Kai supak sa balaod nga ang kabus manghilabot sa kabtangan sa adunahan.

         Ang inyong kawalay nahot ayaw ibasol sa gobyerno. Walay lami isagol ang kalagot ug kagutom. Hinunoa, tabangan ta ang pangagamhanan. Pinaagi sa pagbayad sa inyong insaktong buhis, dili na masiri-siri ang gobyerno pagpapriso ninyo. Daghan pa kaayong importanting butang gawas nimo. Timan-i na.

          Sa kagamay sa inyong sweldo ngil-ad ang mangambisyon. Ang ka Caesar alang lamang ka Caesar, ang ka Juan sa kang Caesar gihapon. Kung nagdawat ka lang ug P280 ang adlaw, pagkaon ug dili libro imong paliton.  Bukton ug dili utok ang maoy mopas-an sa utanon nimong igbabaligya sa Carbon. Pasabta sab ang imong mga anak (kung naa man gani) nga isip ginikanan, kutob ra sa kaon ang imong obligasyon. Apan kung gusto gyud nga mo-eskwela imong anak, bana-banaa usa kung naa nabay bakanti para nimo ang BBRC.

         Taympa, kaila ba mo ni DOLE-7 Director Eziquil Zarcaoga? Hapit na kana siya bunyagi  isip maoy  santos sa mga mamumuo. Tungod niya ang inyong sweldo wala pagamyi.  Siya pud ang naglingkod isip chairman sa RTWPB. Ug kuyog ni DTI-7 Director Cabirte, sila nakahuna-huna nga dungagan ug baynte pesos ang suhulan sa tanang trabahanti. Ayaw kalimti na walay usa ka milyon kung wala ang baynti. Busa, bulahan  kitang mga trabahanti kai kung dili pa tungon nila ni Zarcaoga ug Cabirti, dili unta mo hapit mamilyonaryo.

Binukbukay sa Aloguinsan.

Ingon sila nga walay usa ka tao nga makamugna  ug usa ka lapis. Lahi ang mogabas sa troso nga maoy kahoy sa lapis, lahi ang mosapsap aron mapurma ang lapis, lahi sab ang nagsugnod sa uling aron mo agi ang lapis, ug lahi pud ang mopapilit sa papas gipatong ibabaw sa lapis. Kuhaa ang bisan usa ani nila, walay lapis.

Mao sab kini ang mag-uuma. Kung tuyuan gyud nila nga dili ipamaligya ilang ani daghang hambugero karon ang pasmado. Dili ikalimud nga ang mga taga banika nga mananomay maoy taludtud sa nasod. Sila nga sa tibuok adlaw gayukbo sa yuta ug nagtisud sa binhi sa kinabuhi maoy mga sinakit sa hilom. Binitbit ilang mga guna, ilang gidugkal ang buku-buko sa yuta imbis unta ang tangkugo sa mga haciendero maoy dugkalon.

Apan unsay gibuhat sa mga sigbin ni Senyor Patrocinio  Comendador? Ilang gisantako, giwisi-wisi, ug gibalhog sa tangkal ang mga mag-uuma didto sa lungsod sa Bonbon, Aloguinsan. Pangatarungan nila nga igo lamang sila  gapatuman sa kasuguan sa hukmanan. Kung nakahikap mo anang ilang gi-ingon nga court order, wala kai mabasa diha nga daugon sa kinitkitay ang duwa. Sa walay pagkutat ang mga sigbin sa PNP bangis nga milugpit sa pilok sa mga tao ug giyabyab daw bulingon.  

Nganong nabuhat man to sa mga tinugyanan sa balaod-balaod? Dili nalang nato tagdon ang hisgutanan sa taohanong katungod. Dili na kana uso ron.  Kung makapakita si Senyor Comendador ug igong katarungan nga kung lukpon ta ug luglog atong mag-uuma mobarato ang bugas, akoy mag-una mamaligya ug pinuti.

Nakasabot ta nga ang pulis giumol aron naay makapiog sa  kabus.  Madawat na nato nga maabtan nalang ta sa ikaduhang pagbalik ni Kristo  dili na gyud mabugto ang kubal nga gadugtong sa pusod sa pulis ug ni Ecleo.  Bahala nalang kung magkapakong si Comendador ug Ruby Santos sa Colon, madawat na namo nga ang pulis, hangtod karon, wa pa makaila kun unsay  pusas. Ang amo lang nga dili lang unta nila among-amongan atong mga mag-uuma. Kay sapagkatinuod lang, walay lami ang bugas sa mga Vietcong.